این آقایی که تصویر آن را می بینید، می‌شناسید؟ خیلی طبیعی است که نشناسید، اسم این آقا چارلز پانزی است. یک اقتصاددان معروف که یک بازی به اسم پانزی هم دارد.
پانزی در اصل یک کلاهبردار خیلی معروف است که بازی راه انداخته که هنوز هم خیلی‌ها در دامش می‌افتند. اما برویم ببینیم بازی پانزی چجوری است.
آقای پانزی از اروپا یک سری کوپن وارد آمریکا کرد و از آنجایی هم که فعال اقتصادی بود و دامنه ارتباطاتش گسترده بود، سرمایه‌گذارها را قانع کرد که کوپن‌هایش را بخرند و در کوتاه مدت سود بسیار بالایی به آنها پرداخت می‌شود.
او آنچنان جو روانی شدیدی راه انداخت که اکثر شهروندان آمریکایی و افرادی هم که پس‌انداز کم داشتند، درگیر این کوپن‌ها شدند. اینجا بود که پانزی بازی خودش را شروع کرد و کلاهبرداری به روش پانزی آغاز شد. رویای ثروتمند کردن یک شبه افراد بدون زحمت کشیدن! پانزی به سپرده‌گذارها سود پرداخت می‌کرد، سودهای بسیار بالا، سودهای ۳۰ و ۴۰ درصدی. اما این سودها از کجا می‌آمد؟ از پولی که از سپرده‌گذاران جدید می‌گرفت، سود سپرده‌گذاران قدیم را پرداخت می‌کرد.
تا وقتی سپرده‌گذاران جدیدی وجود داشتند که کوپن‌های پانزی را خریداری کنند، هیچ مشکلی نبود و سود سپرده‌گذاران قدیم به موقع پرداخت می‌شد. اما این بازی آنقدر همه‌گیر شد که پای نهادهای امنیتی آمریکا باز شد و پانزی را دستگیر کردند و به زندان انداختند.
بازی پانزی در ایران هم از دهه ۶۰ با موسسات مضاربه‌ای شروع شد و در دهه ۸۰ بود که موسسات مالی اعتباری مثل قارچ در کل کشور پخش شدند. چون قانون تنظیم بازار غیر متشکل پولی وجود نداشت، نهاد یکسان صدور مجوز موسسات مالی و اعتباری هم نبود.
این موسسات زیاد شدند تا جایی که توانستند ۲۵ درصد بازار پولی کشور را دست بگیرند و خب طبیعتا دیدید که چه بلایی بر سر مردمی که در این موسسات پول گذاشته بودند آمد. بالاخره حباب این موسسات ترکید و بانک مرکزی مجبور شد وارد کار شود و سپرده‌های از دست رفته مردم را جبران کند.
اما قضیه به همین جا ختم نشد؛ بانک مرکزی برای جبران این کار مجبور شد دست به چاپ پول بدون پشتوانه بزند، این چاپ پول هم تورم ایجاد کرد، تورمی که هنوز هم درگیر آن هستیم.
اما بازی پانزی فقط مختص موسسه‌ها نیست، خیلی‌ها ناخواسته در این بازی می‌افتند و روز به روز بیشتر در این بازی فرومی‌روند. خیلی از افراد امسال پول قرض کردند و وام گرفتند تا در بورس سرمایه‌گذاری و سود کنند و الان از اصل پول خودشان دارند بدهی‌شان را پرداخت می‌کنند.
اما چه کار کنیم در دام کلاهبرداری به روش پانزی نیفتیم؟
- هر وقت هر شخص حقیقی و حقوقی سود غیر متعارف و عجیب غریب یا رویای پولدار شدن در کوتاه مدت را به شما قول داد، شک نکنید کلاهبرداری است.
- در هر پروژه اقتصادی و سرمایه‌گذاری هرکسی تضمین سود داد، شک نکنید کلاهبردار است.
- موسسه‌های مالی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری وقتی درصد سود ثابت را بالاتر می‌برند، شک نکنید دارند ورشکست می‌شوند.
اگر افراد به خودشان و طرحشان ایمان داشته باشند که سودآور است، از بانک‌ها و دولت وام می‌گیرند، حتی درصد بالا. وقتی وام نمی‌گیرند، یعنی نمی‌توانند وام بگیرند که این هم باز دو حالت است: یا به خودشان و طرحشان مطمئن نیستند و ریسک وام را قبول نمی‌کنند یا این که بانک مطمئن است که این پروژه و طرح شکست می‌خورد و قبول نمی‌کنند که وام بدهند.
